Nếu lần đầu tiên bạn đến Hà Nội thì không thể bỏ qua những nơi chốn lâu đời gắn liền với dòng chảy lịch sử dân tộc. Một trong số đó là Đền Ngọc Sơn – đền thờ nằm trên đảo Ngọc, phía Đông Bắc hồ Hoàn Kiếm (hồ Gươm) được nối với đất liền bởi cầu Thê Húc.
Và cho dù được cả nghìn lượt khách ghé thăm mỗi ngày nhưng không phải ai cũng biết rằng, 4 công trình “đền Ngọc Sơn – cầu Thê Húc – tháp Bút – đài Nghiên” đã luôn được coi như một biểu tượng văn hóa của kẻ sĩ Bắc Hà.
Thông tin chung
- Địa chỉ: Phố Đinh Tiên Hoàng, phường Hàng Trống, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội
- Mở cửa: 8h – 18h
- Giá vé: 30.000đ/người và miễn phí đối với trẻ em.
Rủ nhau xem cảnh Kiếm hồ
Xem cầu Thê Húc, xem chùa Ngọc Sơn
Đài Nghiên, tháp Bút chưa mòn
Hỏi ai gây dựng nên non nước này…
Đã mấy trăm năm qua, những câu ca dao cổ này được nhiều người dân Hà thành thuộc nằm lòng. Bởi lẽ, công trình liên hoàn đền Ngọc Sơn – cầu Thê Húc – tháp Bút – đài Nghiên thực sự là niềm tự hào của họ.
Từ bên ngoài, ngay cổng đền, bên trái có một tháp đá hình vuông, thân chia làm 5 tầng, cao 9m được nhà nho Nguyễn Văn Siêu xây vào năm 1865 trên một gò đất, hay còn gọi là núi Độc Tôn (hoặc có thông tin cho rằng đây là núi Ngọc Bội) cao khoảng 4m, đường kính 12m. Đỉnh tháp hình ngọn bút lông dựng ngược, thân tháp có khắc ba chữ “Tả Thanh Thiên” (Viết lên trời xanh), ngày nay thường gọi đó là Tháp Bút.
Cổng vào nhỏ (khác với cổng lớn ở bên ngoài) hay còn được gọi là Đài Nghiên, trên có đặt một cái nghiên mực bằng đá hình nửa quả đào bổ đôi theo chiều dọc, khoét lõm. Nghiên được ba con thiềm thừ (con cóc) đội nghiêng như ba cái chân kiềng. Trên nghiên có khắc một bài minh của nho sĩ Nguyễn Văn Siêu nói về công dụng của cái nghiên mực xét về phương diện triết học.
Bước qua Đài Nghiên là đến cầu Thê Húc (Thê là đậu, Húc là ánh sáng ban mai) – cái tên này có nhiều nghĩa theo nhiều nguồn khác nhau, nhưng đều xoay quanh Mặt Trời như là “Giữ lại ánh sáng đẹp của mặt trời”, “Nơi đón tia nắng Mặt Trời ban mai”. Không biết có phải vì cái tên này mà cầu được sơn màu đỏ hay không nhưng quả thật màu đỏ này rất nổi bật giữa làn nước xanh của hồ Hoàn Kiếm.
Cầu Thê Húc được làm bằng gỗ, gồm 15 nhịp, 32 chân cột tròn xếp thành 16 đôi,mặt cầu là những tấm ván gỗ đặt dọc theo mặt phẳng trên các hàng cột chôn dưới nước (Nguyên bản ban đầu không có tay vịn). Cầu có độ cong nhẹ như cầu vồng, điểm cao nhất ở giữa cầu (Nguyên ban đầu là cầu phẳng). Đây là lối đi duy nhất dẫn từ bờ hồ Hoàn Kiếm đến đền Ngọc Sơn. Cầu Thê Húc không chỉ có giá trị kiến trúc mà còn là biểu tượng văn hóa và du lịch quan trọng của Hà Nội.
Cuối cầu Thê Húc là Đắc Nguyệt Lâu (Lầu hứng trăng) nằm dưới bóng cây đa cổ thụ, được thiết kế mái vòm 2 tầng, 8 mái đao cong, với phù điêu gợn mây trên 4 góc. Trên Đắc Nguyệt Lâu có hai bức tranh đắp nổi gồm bức Hoành Phi Long Mã Hà Đồ bên phải và bức Hoành Phi Thần Quy Lạc Thư bên trái.
Khi bước vào khuôn viên đền, sẽ dễ dàng cảm nhận được trong không gian yên bình, với cây cối và hồ Hoàn Kiếm bao bọc xung quanh (dĩ nhiên là khi ít du khách một tí).
Lịch sử đền Ngọc Sơn
Khởi Nguyên, khi vua Lý Thái Tổ dời đô ra Thăng Long đã đặt tên cho đảo là Ngọc Tượng. Đến thời nhà Trần, được đổi tên là Ngọc Sơn, nơi thờ những vị binh tướng đã hy sinh trong trận đánh quân Nguyên – Mông. Về sau, ngôi đền bị sụp đổ.
Ở triều vua Vĩnh Hựu đời nhà Lê, chúa Trịnh Giang đã cho xây dựng cung Khánh Thụy làm nơi yến ẩm, vui chơi ngày hè, đồng thời đắp hai quả núi đất nằm trên bờ phía Đông, đối diện với Đền Ngọc Sơn, gọi là núi Đào Tài và Ngọc Bội.
Cuối đời nhà Lê, Cung Khánh Thụy bị phá hủy một phần và được người dân làng Tả Khánh phục dựng lại, gọi tên là đền Khánh Thụy nằm hướng ra đền Ngọc Sơn.
Sau một thời gian, một mạnh thường quân có tên Tín Trai đã dựng nên chùa Ngọc Sơn tại vị trí của cung Khánh Thụy trước đây. Dưới sự tàn phá của thời gian, ngôi chùa dần mục nát. Một thời gian sau, con trai ông Tín Luyện đã quyên góp từ thiện cho chùa. Họ đã quyết định bỏ gác chuông, tu sửa lại các gian điện chính, phòng ốc, cải tạo ngôi chùa thành một ngôi đền thờ Văn Xương Đế Quân, vị thần cai quản công danh và tài lộc của mọi người.
Trải qua biết bao nhiêu đổi thay, thăng trầm của lịch sử, đền Ngọc Sơn đã được nhà nho Nguyễn Văn Siêu tu sửa lại vào năm 1865 dưới thời vua Tự Đức. Đền này được sửa đắp thêm đất và xây kè đá xung quanh, xây đình Trấn Ba ở phía Nam, cầu Thê Húc dẫn từ bờ Đông đi vào đền cùng Tháp Bút, Đài Nghiên.
Kiến trúc đền Ngọc Sơn
Đền Ngọc Sơn được xem như một kiệt tác nghệ thuật cổ giữa lòng thủ đô hiện đại, phong cách kiến trúc mang đậm đường nét đặc trưng của đền chùa ở vùng Bắc Bộ. Kiến trúc hiện nay của đền Ngọc Sơn về cơ bản vẫn giữ được quy mô, kiểu dáng từ thời Nguyễn Văn Siêu tu sửa.
Đền được thiết kế xây dựng theo lối kiến trúc hình chữ Tam với tám mái hình vuông, hai tầng, tám cột chống đỡ, gồm ba nếp nhà chính liền nhau. Khu đền chính có ba nếp chính, từ ngoài vào trong gồm bái đường, trung đường và hậu cung.
Trong đền thờ Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn (Trần Hưng Đạo) và thần Văn Xương Đế Quân (vị thần chủ quản về thi cử, mệnh vận, công danh phúc lộc của sĩ nhân). Ngoài ra trong đền còn có thờ Phật, Lã Động Tân (chủ về nghề thuốc), Quan Công (chủ về võ nghệ). Điều này thể hiện quan niệm Tam giáo đồng nguyên của người Việt đó là: Phật giáo, Nho giáo và Đạo giáo.
Hai bên khu đền chính có hai gian chái, gian bên phải là nơi trưng bày hai tiêu bản rùa Hồ Gươm. Tiêu bản bên ngoài chết năm 1967, nặng 250kg, dài 2,1m. Tiêu bản bên trong chết năm 2016, nặng 169kg, dài 2,08m, ngang 1,08m. Tiêu bản cuối cùng được Viện hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã phối hợp cùng các chuyên gia từ Bảo tàng Berlin thực hiện theo phương pháp nhựa hóa của Đức.
Ở bên ngoài, phía trước đền chính, hướng về Tháp Rùa là đình Trấn Ba, nghĩa là đình chắn sóng. Đình được xây với ngụ ý là cột trụ vững vàng giữa làn sóng văn hóa không lành mạnh đương thời. Cấu tạo nguyên bản gồm bốn cột bên ngoài làm bằng đá trắng và bốn cột gỗ bên trong bằng gỗ quý hiếm kết hợp với nhau. Nhưng do chiến tranh phá hủy, nên hiện tại là 8 cột bê tông giả gỗ, và mái kiểu 2 tầng, 8 mái.
Vì nằm ngay Hồ Hoàn Kiếm – khu vực trung tâm của thủ đô nên số lượng du khách đến tham quan đền Ngọc Sơn khá đông, bao gồm cả người Việt Nam và người nước ngoài. Sẽ đông hơn vào ngày rằm và mồng một hằng tháng khi gười dân đến đền để cầu bình an, sức khỏe, may mắn. Và đây cũng là nơi học sinh thường lui tới mỗi khi mùa thi đến để cầu mong sự đỗ đạt, tương tự như Quốc Tử Giám.
Ngày nay, đền Ngọc Sơn đang là Di tích Quốc gia đặc biệt, các biện pháp bảo tồn và khôi phục luôn được thực hiện để duy trì và bảo vệ các di tích và kiến trúc quý giá. Khu quần thể Đền và hồ đã trở thành những chứng tích gợi lại những kỷ niệm xưa về lịch sử, thức tỉnh niềm tự hào, yêu nước chính đáng cũng như tâm linh, ý thức mỗi người Việt Nam trước sự trường tồn của dân tộc.
Hà Nội của tôi, là cầu Thê Húc cong cong như con tôm, là đền Ngọc Sơn uy nghi, thành kính, là những đêm mùa đông lạnh buốt đến vô cùng…
